XV WYPRAWA MOSTOWA "TURCJA 2009"

XV WYPRAWA MOSTOWA "TURCJA 2009"

Kolejna, XV Wyprawa Mostowa dotarła aż do Turcji, na kontynent azjatycki. Aby zrealizować obszerny program mostowy i turystyczny, objęła ona, poza Polską, aż 11 krajów. Były to w kolejności: Słowacja, Węgry, Serbia, Bułgaria, Turcja, Grecja, Włochy, Słowenia, Chorwacja, Austria i Czechy. Trasa liczyła aż 6 700 km autokarem i 1000 km promem przez Adriatyk.
Wyprawa trwała od 4 - 19.07.2009 r. Wzięło w niej udział 46 osób plus pilot Franciszek Brodzki i dwóch kierowców autokaru z Agencji Turystycznej "Animator” z Czechowic-Dziedzic, zabezpieczającej Wyprawę pod względem organizacyjnym. Wśród uczestników było 26 osób z Krakowa, 8 z Katowic, po 2 z Wrocławia, Częstochowy i Starachowic oraz po 1 z Cieszyna, Łodzi, Zakopanego, Szczecina, Warszawy i Kielc. 10 uczestników reprezentowało techniczne uczelnie wyższe, 10 mostowe firmy projektowe, 6 mostowe firmy wykonawcze, 2 administrację drogowo-mostową; pozostałych uczestników stanowili: 6 inżynierów budowlanych i innych branż, 5 studentów, 1 uczennica szkoły średniej, 3 lekarzy i 3 przedstawicieli nauk humanistycznych. Wśród 46 uczestników, 11 osób uczestniczyło w Wyprawie po raz pierwszy, ale aż 28 osób po raz trzeci lub więcej.

SŁOWACJA
Wczesnym rankiem 4 lipca 2009 r. wyruszyliśmy z Krakowa przez Myślenice, Chyżne, Orawský Podzamok, Dolný Kubin, Žilinę, Trenčin, Piešťany do Bratislavy. Jedziemy dolinami rzek Orawy (60 km długości) i Wagu (403 km) do Dunaju (2850 km). W Bratysławie (450 tys. mieszkańców), w towarzystwie prof. Eugena Hladnego z Uniwersytetu Technicznego w Bratysławie, zwiedzamy najnowszy most na Dunaju, most Apollo. Najpierw prezentacja mostu na przeźroczach i krótki film z jego budowy, następnie zwiedzanie mostu.
• Most Apollo jest stalowym mostem łukowym z jazdą dołem o rozpiętości 231,0 m. Łączna długość mostu wraz z łukowymi dojazdami wynosi 517,5 m. Most prowadzi 2 jezdnie po 2 pasy ruchu oraz obustronne chodniki dla pieszych. Ustrój nośny stanowią dwa łuki nachylone do siebie i powiązane prostymi prętami o przekroju owalnym, zaś w części zwornikowej – w sposób ciągły. Do łuków podwieszony jest pomost za pośrednictwem wieszaków o układzie wachlarzowym. Poprzecznice wykształcone krzywoliniowo, nadają pomostowi od spodu b. estetyczny wygląd. Zasadniczą, łukową część ustroju nośnego wykonano na brzegu i obrócono na jednym z filarów o kąt 90^o, osadzając drugi koniec na filarze odległym 40 m od przeciwległego brzegu rzeki. Za wzorcowe rozwiązania konstrukcyjne i technologiczne oraz swoiste piękno, most ten oddany do użytku 5 września 2005 r. otrzymał w 2006 r. prestiżową nagrodę OPAL AWARDS Amerykańskiego Stowarzyszenia Inżynierów Budownictwa.
Z mostu Apollo fotografujemy dalsze mosty Bratysławy przez Dunaj, a to:
• Nový most (dawniej SNP), stalowy most podwieszony, 1-pylonowy o rozpiętości głównego przęsła 303,0 m i długości 430,0 m, zbudowany w latach 1967-1972. Pylon w kształcie ramy portalowej, pochylony w kierunku Petržalki, zwieńczony jest na wysokości 84,0 m ponad wodą „latającym spodkiem” – mieszczącym restaurację na 430 osób. Szerokość mostu 21,0 m; mieści 2 jezdnie o szerokości po 8,5 m (3 pasy ruchu w każdą stronę) oraz obustronne chodniki.
• Starý most (dawniej Cervenej Armady), 7-przęsłowy most kratownicowy z jazdą dołem, kraty 1-przęsłowe o rozpiętości przęseł 32,2 + 2 x 75,0 + 91,5 + 75,0 + 91,5 + 75,0 + 75,0 + 75,2 + 32,2 m, długość mostu 460,0 m, szerokość 9,77 m. Kratownice dwukrzyżulcowe z dodatkowymi słupkami i wieszakami. Most wybudowano w latach 1889-1890, w czasie II wojny światowej zniszczony, odbudowany po wojnie przez Armię Czerwoną. Most prowadzi jezdnię dwupasmową o szerokości 5,96 m, jedną nitkę torów kolejowych i jednostronny chodnik dla pieszych.
• Pristavný most (dawniej Hrdinov Dukli), most autostradowo-kolejowy o konstrukcji stalowej, w ciągu autostrady D1, z dwoma pomostami. Na górnym pomoście znajdują się 2 jezdnie z 4 pasami ruchu każda oraz obustronne chodniki dla pieszych o szerokości po 1,00 m. Po dolnym pomoście przebiega 2-torowa linia kolejowa oraz znajdują się 2 kładki do obsługi urządzeń podwieszonych do mostu. Ustrój nośny stanowi kratownica ciągła 4-przęsłowa, o rozpiętościach przęseł 102,4 + 204,8 + 64,0 + 89,6 m, skratowanie typu W; most był zrealizowany w latach 1977-1985 metodą wspornikową. Długość mostu 599,0 m (z estakadą 1080,0 m), szerokość pomostu górnego 29,40 m, dolnego 19,70 m.
Z Bratysławy udajemy się na nocleg do Gabčikova nad Dunajem. Tym razem nie mamy czasu na zwiedzanie zapory w Gabčikovie, zrobiliśmy to podczas X Wyprawy Mostowej. Za nami już 500 km. Zgodnie z programem obiado-kolację traktujemy jako integracyjną, przy dźwiękach muzyki.

WĘGRY
Kolejny, drugi dzień Wyprawy zapowiada się bardzo pracowicie. Najpierw msza św. w kaplicy hotelu w Gabčikovie, następnie przekroczenie granicy z Węgrami na moście przez Dunaj w Vámosszabadi – Medvedov, niedaleko Győr.
• Most Vámosszabadi – Medvedov, jest stalowym mostem kratownicowym, wybudowanym w latach 1938-1942. W czasie II wojny światowej zniszczony, odbudowany dopiero w 1973 r. Przez niego w listopadzie 1938 r. przemaszerowały węgierskie oddziały anektujące naddunajskie obszary Słowacji. Kratownica ciągła, 3-przęsłowa, o rozpiętościach przęseł 114,0 + 133,0 + 114,0 m. Skratowanie typu W z dodatkowymi słupkami i wieszakami. Most prowadzi 2-pasową jezdnię o szerokości 6,00 m oraz ma obustronne chodniki o szerokości po 3,20 m. Szerokość mostu wynosi 12,40 m. Pomost składa się z poprzecznic i 4 podłużnic stalowych tworzących ruszt, na którym wspiera się zespolona płyta żelbetowa.
Z mostu tego kierujemy się przez Győr i Tatabanýę do Budapesztu (1,8 mln mieszkańców), który omijamy obwodnicą południową autostrady MO. Przejeżdżamy przez znane nam już z XIV Wyprawy Mostowej mosty na wyspę Csepel:
• Most Hárosi, zespolony most belkowy 9-przęsłowy o max. rozpiętości 108,50 m, z jedno-komorową skrzynką stalową o stałej wysokości,
• Most Saroksári, betonowy, belkowy 17-przęsłowy o max. rozpiętości 74,00 m, wykonany w technologii betonowania nawisowego. Przekrój poprzeczny składa się z dwóch niezależnych skrzynek o zmiennej wysokości od 2,0 do 4,0 m, połączonych ze sobą pasmem płyty pomostowej w pasie rozdziału o szerokości 1,3 m.
Z Budapesztu kierujemy się na wschód do miasta Szolnok nad Cisą (80 tys. mieszkańców). Cisa – najdłuższy dopływ Dunaju – jest jedną z większych rzek europejskich (977 km), a reżim rzeczny obu rzek jest niemal taki sam. Zmierzamy do mostu Szent István nad Cisą w Szolnok.
• Most nad Cisą w Szolnok, zbudowany częściowo w technologii betonowania nawisowego w 1992 r., składa się z 15 przęseł o max. rozpiętości 120,0 m. Przekrój poprzeczny stanowi betonowa skrzynka o zmiennej wysokości konstrukcyjnej. Niestety most znajduje się przed miastem, w terenie całkowicie zalesionym, bez możliwości zatrzymania się autokaru i zrobienia zdjęć.
Po przekroczeniu Cisy kierujemy się z jej biegiem na południe, by odszukać dalsze mosty na tej rzece; udaje się nam to w Tiszaug, gdzie mamy tuż koło siebie 2 mosty przez Cisę:
• Most drogowy przez Cisę w Tiszaug, powstał w bezpośrednim sąsiedztwie starego mostu drogowo-kolejowego na dostawionych w tym celu filarach ścianowych. Jest to stalowy, belkowy most 4-przęsłowy o rozpiętościach przęseł 52,3 + 2 x 103,0 + 52,3 m. Całkowita długość mostu wynosi 311,6 m. Ustrój nośny w przekroju poprzecznym stanowią 2 blachownice o zmiennej wysokości konstrukcyjnej od 2,77 do 5,77 m oraz z pomostem ortotropowym. Most ma szerokość 12,0 m i mieści 2 pasy ruchu samochodowego plus jednostronny chodnik dla pieszych.
• Stary most drogowo-kolejowy, jest stalowym mostem 4-przęsłowym o długości 306,32 m i rozpiętościach przęseł 51,40 + 2 x 101,76 + 51,40 m, złożonym z 1-przęsłowych kratownic o łukowym pasie górnym, wyższych w przęsłach o rozpiętości 101,76 m i niższych w przęsłach o rozpiętości 51,40 m. Most ma szerokość 7,20 m i prowadzi pojedynczy tor kolejowy. Kratownice systemu W z dodatkowymi słupkami i wieszakami.
Przez Kecskemet udajemy się do Szeged (180 tys. mieszkańców), pięknego miasta nad Cisą, odbudowanego po katastrofalnej powodzi w 1879 r. Uniwersytet, ośrodek życia kulturalnego (słynne festiwale operowe), kościół wotywny ze wspaniałymi organami. W mieście zwiedzamy 2 mosty na Cisie:
• Stary most łukowy z jazdą dołem (Belvárosi híd), zbudowany w 1948 r. na miejscu konstrukcji z 1883 r. zaprojektowanej w biurze konstrukcyjnym G. Eiffla. Most stalowy w systemie łuku Langera. Sztywny pomost złożony z 2 blachownic o stałej wysokości, rusztu z poprzecznic i podłużnic, z jezdnią umieszczoną pośrednio między blachownicami. Interesujące stężenie górne łuków oraz podwieszenie pomostu na wieszakach o przekroju kwadratowym. Most mieści 2 pasy ruchu samochodowego plus obustronne chodniki.
• Stalowy most belkowy (Bertalan híd), zbudowany w 1979 r. Most 3-przęsłowy o długości 374,0 m, ustrój nośny stanowią 2 blachownice o zmiennej wysokości konstrukcyjnej na filarach betonowych, posadowionych na głębokości 40 m poniżej dna rzeki.

SERBIA
Granicę z Serbią przekraczamy w miejscowości Horgosz i kierujemy się na południe, wzdłuż Cisy, do Nowego Sadu (250 tys. mieszkańców) nad Dunajem. Miasto znamy już z XIV Wyprawy Mostowej – stolica Wojwodiny, uważane za najbardziej europejskie miasto w Europie Wschodniej. Z braku czasu przejeżdżamy tylko przez:
• Most Wolności, stalowy most podwieszony 2-pylonowy o rozpiętości głównego przęsła 351,0 m. Szerokość mostu 27,6 m, mieści 6 pasów ruchu samochodowego i 2 chodniki dla pieszych. Pylony drążkowe o wysokości 60,0 m, pomost skrzynkowy o stałej wysokości 3,80 m z płytą ortotropową jezdni, olinowanie rzadkie. Zbudowany w latach 1976-1981, zniszczony w 1999 r., oddany do użytku po trwającej 2 lata odbudowie 8 października 2005 r.
Z Nowego Sadu udajemy się przez Belgrad do Niszu. W Belgradzie, stolicy Serbii (1,4 mln mieszkańców) jesteśmy już późnym wieczorem. Przejeżdżamy przez znany nam już z XIV Wyprawy Mostowej:
• Most Gazela na Sawie (940 km), stalowy most 3-przęsłowy o konstrukcji rozporowej, jest kombinacją mostu belkowego i łukowego. Statycznie jest to rama kozłowa o długości 332,0 m, której rygiel stalowy podparty jest ukośnymi zastrzałami, nachylonymi do poziomu pod kątem 29^o. Ustrój nośny składa się z 2 prostokątnych skrzynek stalowych o stałej wysokości w przęsłach skrajnych i zmiennej – w przęśle środkowym (o max. rozpiętości 249,92 m). Most ma szerokość 27,50 m, zawiera 6 pasów ruchu samochodowego oraz 2 chodniki dla pieszych o szerokości po 3,00 m.
Z mostu Gazela oglądamy pozostałe mosty Belgradu na Sawie: po prawej stary i nowy most kolejowy, po lewej: stary Sawski most drogowo-tramwajowy i most Brankov.
Późną nocą, po 950 km jazdy docieramy na nocleg do Niszu (250 tys. mieszkańców), głównego ośrodka gospodarczego południowej Serbii. W mieście jest uniwersytet, muzeum, twierdza bizantyjska. Tu urodził się cesarz Konstantyn Wielki.
Rano 6 lipca wyruszamy na 750-kilometrową trasę do Stambułu. Najpierw jedziemy pięknym przełomem rzeki Niszawy, przez Pirot – centrum wyrobu słynnych kilimów pirockich, do granicy z Bułgarią w Dimitrovgradzie.

BUŁGARIA
Przez Bułgarię jedziemy praktycznie bez zatrzymania. Sofię, stolicę Bułgarii (1,2 mln mieszkańców) objeżdżamy obwodnicą od południa, u stóp masywu Witoszy (2290 m npm). Podobnie obwodnicą mijamy Płowdiw, drugie co do wielkości miasto Bułgarii (380 tys. mieszkańców) położone na 6 wzgórzach Niziny Trackiej, po obu stronach rzeki Maricy (525 km). Z charakterystycznych wiaduktów autostradowych zwracają naszą uwagę:
• wiadukty betonowe, ramowe, na wysokich podporach tarczowych.

TURCJA
Późnym popołudniem docieramy do granicy tureckiej w miejscowości Kapitan Andreewo nad Maricą, która stąd zmienia kierunek na południowy i wpada do Morza Egejskiego. Stąd już blisko (18 km) do Edirne (dawnego Adrianopola), gdzie zwiedzamy wybitne dzieło architekta Sinana – meczet sułtana Selima. Edirne, zdobyte przez wojska sułtana Murada I w 1362 r. stało się stolicą państwa osmańskiego aż do czasu zdobycia Konstantynopola przez sułtana Mehmeda II w 1453 r. W latach 1413-1458, gdy było stolicą Imperium, wznosiło się tu ok. 300 meczetów. Do centrum Edirne wjeżdżamy przez:
• Yalnigoz Köprüsü, kilkuprzęsłowy most kamienny na rzece Tundży, zbudowany przez Sinana z fundacji Selima II (XVI w.). Zwiedzamy tu przede wszystkim:
• Selimye Camii (Meczet Selima) jest uważany za najwyższe osiągnięcie architektury osmańskiej i najwybitniejsze dzieło Sinana – geniusza architektury. Powstał w latach 1569-1574 dla sułtana Selima II (1566-1574) na wzgórzu, ponad miastem, na planie czworoboku, według wzoru bizantyńskiej świątyni Hagia Sophia w Konstantynopolu. Meczet zdobią kopuła o średnicy 31,5 m i wysokości 43,5 m nad posadzką oraz 4 strzeliste minarety (3 balkonowe) o wysokości 81 m. Wewnątrz 8 potężnych kolumn, bogate dekoracje z kolorowego marmuru i glazurowanych płyt fajansowych.
Późną nocą docieramy do Stambułu (turecki Istambuł, w latach 330-1458 Konstantynopol, oficjalnie Nowy Rzym). Stambuł jest jednym z najpiękniejszych miast świata. Liczy 14 mln mieszkańców, z czego 65 % to ludzie młodzi, do 25 lat. Położony jest wspaniale na wzgórzach, nad cieśniną Bosfor i północno-wschodnim brzegu Morza Marmara oraz nad odgałęzieniem cieśniny bosforańskiej – zatoką Złotego Rogu. W latach 326÷1453 był stolicą cesarstwa bizantyjskiego, w latach 1458-1923 był stolicą imperium osmańskiego – państwa Turków osmańskich. Tu 26 listopada 1855 r. zmarł Adam Mickiewicz.
Miasto ma przebogatą historię, zapoczątkowaną w VI w. p.n.e. przez Byzasa, sławnego żeglarza z doryckiej Megary. Stambuł składa się z trzech wielkich członów: Stambułu właściwego (tzw. Starego Stambułu) obejmującego najstarszą część miasta (którą będziemy zwiedzać), Beyoğlu (tzw. Nowego Miasta) ograniczonego zatoką Złotego Rogu i cieśniny Bosfor oraz Üsküdaru (dawne Skutari) z Kadikoy (starożytnego Chalcedonu) – azjatyckich przedmieść Stambułu, po drugiej stronie Bosforu. W 1978 r. Stambuł liczył tylko 2 mln 250 tys. mieszkańców oraz około 200 dużych meczetów i około 600 mniejszych, posiadających wartość zabytkową. Dzisiaj ta liczba jest znacznie większa.
Decyzją Mustafa Kamal Paszy, pierwszego prezydenta Republiki Tureckiej, rangę stolicy Turcji przyznano w 1923 r. anatolijskiej Ankarze. Stambuł pozostał jednak nadal ważnym ośrodkiem kultury, nauki, przemysłu, handlu i największym portem Republiki Tureckiej. W Stambule spędzamy 2 dni, mając bogaty program turystyczny i mostowy. W kolejności zwiedzamy:
• Bayezit Camii, z zachodniej strony wielkiego bazaru Kapali Çarsi – najstarszy z wielkich meczetów Stambułu, wzniesiony w latach 1501-1506 przez Kamalettina dla sułtana Bajezida II. Widać tu wyraźną inspirację architekturą Hagia Sophia (zwłaszcza kopułami), był pierwszą z klasycznych osmańskich budowli, ma 2 minarety. Zwraca uwagę przejście kolumnowe w dziedzińcu (m.in. kolumny ze starożytnych świątyń), wewnątrz meczetu znajduje się trybuna sułtańska, mimber, wykładziny fajansowe. W ogrodzie – grobowce sułtanów. Naprzeciwko meczetu w pięknym parku ma swą siedzibę Uniwersytet Stambułski, założony w 1900 r. W samym sercu parku roznosi się iglica Bayezit Kulesi (Wieża Bajezida), wzniesiona w 1828 r. jako wieża strażnicza, przeciwpożarowa. Jest znakomitym punktem widokowym, pozwalającym ogarnąć wzrokiem całą metropolię.
• Hipodrom (At Meydani) założony w 203 r. przez cesarza rzymskiego Septymiusza Sewera, rozbudowany przez cesarza Konstantyna w 324 r. Aż do 1204 r. (zdobycie Konstantynopola przez Krzyżowców) odbywały się tutaj zawody i wyścigi rydwanów, była tu trybuna cesarska i widownia z 30 rzędami licząca ponad 100 tys. miejsc. Hipodrom zdobiły słynne "rumaki Lizypa” – dziś na frontonie bazyliki św. Marka w Wenecji. Obecnie na terenie hipodromu wznoszą się 3 kolumny: obelisk (wysokości 20 m) ustawiony na cześć cesarza Teodozjusza - dawna Kolumna Totmesa III, przywieziona z Karnaku w Egipcie; Kolumna Wężowa (Yilanii Sütun) - pochodząca ze starożytnych Delf, ze świątyni Apollina (479 r. p.n.e.); Őrme Sütun, pozostałości obelisku Konstantyna VII z X w. Krzyżowcy, po zdobyciu Stambułu w 1204 r. zabrali płyty z brązu, którymi obelisk był obudowany.
• Sultan Ahmet Camii (tzw. Błękitny Meczet), położony naprzeciw Hagia Sophia, wzniesiony w latach 1609-1616 według projektu Mehmeda Agi z fundacji sułtana Ahmeda I. Architekt ów, uczeń wielkiego Sinana, starał się udowodnić, że przerósł swego mistrza, ale też pragnął mieć swój udział w umacnianiu potęgi islamu. Meczet zbudowany na planie kwadratu z kopułą o średnicy 27,5 m i wysokości 43,0 m, z 4-ma półkopułami, posiada ogromne kolumny – filary, 260 okien w tym część ozdobioną witrażami. Na kopule i ścianach – ozdobne malowidła o wzorach geometrycznych i roślinnych oraz piękne wykładziny fajansowe o niebieskiej i turkusowej barwie, które dały nazwę „Błękitny Meczet”. Przed meczetem – dziedziniec otoczony arkadami z 26 granitowych kolumn podtrzymujących 30 małych kopuł. Meczet ten jest unikalnym w świecie islamu, symbolizującym wielkość ich religii; jako jedyny w Stambule ma 6 strzelistych minaretów (4 – o trzech balkonach), tyle samo, co było w wielkim meczecie w Mekce. Dla zażegnania konfliktu sułtan Ahmed I ufundował dodatkowy 7-my minaret w wielkim meczecie w Mekce.
• Hagia Sophia (Aya Sofya) – kościół Świętej Mądrości Bożej – najważniejsza bizantyńska budowla Stambułu, najwspanialszy zabytek w mieście i jeden z cudów architektonicznych świata. Zbudowana została w latach 532-537 na polecenie cesarza Justyniana przez znakomitych budowniczych Izydora z Miletu i Anthemiosa z Tralles, jako monumentalny obiekt o niespotykanej dotychczas formie i dekoracji wnętrza, zespalającej w harmonijną całość piękno architektury zachodniej i wschodniej. Obiekt zbudowano na planie kwadratu (72,0 x 72,0 m) z olbrzymią kopułą o średnicy podstawy 31,0 m i wysokości 55,6 m. Liczne piętrowe arkady, balustrady, nisze i okna (m.in. wieniec okien na podstawie kopuły) nadają bazylice lekkość. Wśród potężnych kolumn – filarów wykonanych z pojedynczych bloków marmuru, ozdobionych rzeźbionymi kapitelami, niektóre pochodzą ze starożytnych świątyń Efezu i Baalbeku. Wszystkie sklepienia pokryte są cennymi mozaikami bizantyjskimi o złotym tle, ściany wyłożone kolorowymi płytami z marmuru. Mozaiki te zachowały się niemal cudem, dlatego że Turcy zamieniając bazylikę na meczet (w 1453 r. – dobudowali 4 minarety, mimber i lożę sułtańską), pokryli je warstwą tynku. Niestety większość z nich jest wyblakła i niedoświetlona, a świątyni, zamienionej w 1934 r. przez Atatürka na muzeum, brakuje funduszy na remont, co powoduje wyraźne niszczenie zabytku. Rozwiązania konstrukcyjne i przestrzenne, zastosowane po raz pierwszy w budowie bazyliki, wywarły wielki wpływ na późniejszy rozwój architektury sakralnej w czasach osmańskich (m.in. meczety Sinana, Kemalettina, Mehmeda Agi).
• Yerebatan Sarayi (bizantyjska "Cisterna Basilica”) zwana Zatopionym Pałacem lub Zatopioną Cysterną – podziemna cysterna z VI wieku, której budowa rozpoczęta w czasach cesarza Konstantyna została ukończona w 532 r. za cesarza Justyniana. Cysterna o pojemności 80 tys. m3 służyła jako zbiornik wody dla części miasta podczas przedłużających się oblężeń, głównie dla kompleksu pałacowego tak w czasach cesarskich jak i sułtańskich. W pomieszczeniach (140 x 70 m) cenne korynckie kolumny ustawione w 12 rzędach po 28 (łącznie 336 kolumn). Aktualnie jest to obiekt muzealny, nad metrową warstwą wody przerzucono mostki i dano spektakularne oświetlenie; wnętrze to wykorzystywane jest jako scenografia filmowa i sala koncertowa. Wrażenie dla zwiedzających jest niezwykłe, w wodzie pływają ryby, a na bazach niektórych kolumn widać wyrzeźbione głowy Meduzy.
• Stalowa kładka dla pieszych nad Eminönü Caddesi, w pobliżu mostu Galata. Kładka 2-przęsłowa o konstrukcji belkowej z I-teowników walcowanych, stanowi dobry punkt widokowy na zatokę Złotego Rogu, na most Galata oraz na Beyoğlu (Nowy Stambuł) po drugiej stronie Złotego Rogu;
• Yeni Camii (Nowy Meczet – meczet kobiet), naprzeciwko mostu Galata (2 minarety), zbudowany przez Davuta Agę w 1597 r., a następnie rozbudowany w II połowie XVII w. W meczecie wyjątkowo piękne są: mihrab i mimber oraz malowidła ścienne w kolorze błękitnym i zielonym, przedstawiające motywy roślinne i geometryczne. Obok meczetu – grób Turhan, matki sułtana Mehmeda IV.
• Misir Çarsi (Egipski Bazar Przypraw) z 1660 r., utworzony na miejscu dawnego bazaru kupców genueńskich i weneckich, którzy sprzedawali tu m.in. wyroby pochodzące z Egiptu, a także przyprawy korzenne. Bazar jest kryty, dziś mieszczą się tam duże sklepy handlowe (korzenne, drogerie, ceramika, tkaniny itp.). Nie jest tłoczno, zaopatrujemy się w słodkie specjały i przyprawy korzenne.
• Kapali Çarsi (Wielki Bazar), wielki kryty bazar, największy w Turcji. Pochodzi z epoki osmańskiej, prowadzi do niego 18 bram. Wewnątrz, w ponad 100 uliczkach i przejściach znajduje się kilka tysięcy kramów i setki różnorodnych sklepów. W obrębie bazaru – 5 małych meczetów.
Po oficjalnym programie tego dnia, wieczorem realizujemy program indywidualny. Ja zwiedzam dodatkowo:
• Bozdoğan Kemeri (akwedukt Walensa). Jest to fragment (długości 800 m) bizantyjskiego, dwupiętrowego akweduktu, którego budowa rozpoczęta za cesarza Konstantyna Wielkiego została ukończona w 378 r. za panowania cesarza Walensa. Akwedukt przetrwał do czasów osmańskich.
• Sehzade Camii, okazały meczet z 1 minaretem, wieczorem pięknie podświetlony.
• Pomnik konny Mehmeda II (Fatih – zwycięzcy), który 29 maja 1453 r. na czele wojsk osmańskich, zdobył Konstantynopol. W obronie miasta, przy murach fortecznych, zginął ostatni cesarz Bizancjum: Konstantyn XI Paleolog.
• Süleymaniye Camii (meczet Sulejmana), dominujący nad Starym Stambułem gigantyczny meczet (z 4 minaretami) wzniesiony w latach 1550-1557 przez znakomitego architekta tureckiego Sinana z fundacji sułtana Sulejmana Wspaniałego, jako symbol wielkości imperium. Meczet można aktualnie oglądać tylko od zewnątrz, gdyż jest w remoncie. Jest to drugi co do wielkości meczet w mieście i jeden z najwspanialszych na świecie. Powstał na planie kwadratu o wymiarach 58,0 x 58,0 m i może pomieścić ok. 27 tys. osób. Centralna kopuła ma średnicę 27,0 m i wysokość 47,0 m. Ściany meczetu są wyłożone kolorowym marmurem, również marmurowe są mihrab i mimber. Na uwagę zasługują barwne witraże, rozległy dziedziniec arkadowy (28 małych kopuł na starożytnych kolumnach ze stambulskiego hipodromu). Obok meczetu – mauzoleum sułtanów, m.in. grobowiec Sulejmana (zm. 1566 r.), jego żony Roksolany - Słowianki, branki z Podola (zm. 1558 r.) i grobowiec architekta Sinana (zm. 1588 r.).
Kolejny, piąty dzień Wyprawy, rozpoczynamy od zwiedzenia Pałacu Topkapi.
• Topkapi Sarayi Pałac Topkapi wznosi się na wzgórzu, za świątynią Hagia Sophia. Jest to rozległy kompleks pałacowy, zlokalizowany w miejscu starożytnego akropolu, cypla stambulskiego u zbiegu zatoki Złotego Rogu z cieśniną Bosfor. Pałac jest dawną, reprezentacyjną siedzibą sułtanów tureckich (do 1839 r.), wzniesioną około 1462 r. i rozbudowywaną do XIX w. Na zespół ten składają się 4 dziedzińce o różnorodnej zabudowie, pałac i pawilony pałacowe, budynki administracyjne i gospodarcze, harem, budynki straży dworskiej itd. tworzące Muzeum Topkapi oraz 4 muzea należące do zespołu pałacowego w parku (Gülhane Park). Przed bramą wejściową Bab i Humayun (Cesarskie Wrota) znajduje się III Sultan Ahmet Ceşmesi, czworokątna studnia z 1728 r. ozdobiona pięknymi płytami fajansowymi i ornamentami, uważana za jedną z najpiękniejszych studni – fontann Stambułu z czasów osmańskich. Po przekroczeniu tej bramy mamy po lewej Sent Iren Müzesi (kościół Św. Ireny), najstarsza świątynia bizantyjska w Stambule, wzniesiona w VI wieku z fundacji cesarza Justyniana. Dalej mijamy po lewej Muzeum Archeologiczne i Muzeum Starożytnego Wschodu oraz po prawej Çinili Köşk – piękny pawilon pałacowy sułtana Mehmeda II. Na drugi dziedziniec wchodzi się przez Orta Kapu – Bramę Środkową. Jest to brama prowadząca do właściwego zespołu muzealnego Topkapi, słynnego w świecie z ogromnych i bogatych zbiorów będących wyposażeniem siedziby sułtanów osmańskich, a także wysokich urzędników dworu. Nie sposób opisać przebogatych wrażeń w krótkiej kronice Wyprawy. Na mnie największe wrażenie zrobiły zbiory zawarte w Skarbcu oraz Pawilonie Świętych Relikwii. W skarbcu znajdują się m.in. 4 trony ze złota, w tym jeden o masie 250 kg wysadzony około tysiącem szmaragdów, inny ozdobiony szmaragdami, rubinami perłami i ogromnym 60-karatowym diamentem, wszystkie misternie cezylowane, oraz złota kołyska, broń i szkatuły wysadzane diamentami i innymi kamieniami szlachetnymi, szczerozłote ciężkie lichtarze itp. W Pawilonie Świętych Relikwii mamy miecz króla Dawida, laskę Mojżesza, czaszkę i rękę św. Jana Chrzciciela, miecze Mahometa i jego wojowników, szatę Mahometa, włosy z brody Mahometa.
Po tej wspaniałej uczcie duchowej rozpoczęliśmy realizację programu mostowego w Stambule. Na pierwszy plan poszły dwa potężne mosty wiszące przez cieśninę Bosforańską. W tym celu wynajęliśmy na potrzeby Wyprawy mały stateczek, którym z przystani przy moście Galata, przepłynęliśmy pod tymi dwoma mostami tam i z powrotem. Mosty te to:
• Boğaz Köprüsü (I Most Bosforski), zbudowany w latach 1970-1973, spina brzeg europejski w Ortaköy z azjatyckim w Beylerbeyi. Most ma długość 1510 m i rozpiętość głównego przęsła 1074 m. W roku 1973 był on 4-tym co do rozpiętości mostem wiszącym świata, obecnie (2009 r.) zajmuje 16-tą pozycję na liście rankingowej. Szerokość mostu wynosi 39,0 m, mieści on 6 pasów ruchu samochodowego plus 2 pasy awaryjne oraz 1 chodnik dla pieszych. Jest to grawitacyjnie kotwiony stalowy most wiszący z pylonami w kształcie piętrowych ram portalowych, wznoszącymi się 105,0 m ponad poziom pomostu. Pionowa skrajnia żeglugowa wynosi 64,0 m. Pomost w formie niskiej skrzynki stalowej o kształcie aerodynamicznym podwieszony jest do lin nośnych za pomocą wieszaków przebiegających zygzakowato. Projektantami mostu byli Anglicy: Sir Gilbert Roberts i William Brown. Most był oddany do użytkowania na 50-lecie powstania Republiki Tureckiej. Ma on b. ważne znaczenie transportowe dla komunikacji między Europą i Azją, codziennie przejeżdża przez niego 180 tys. pojazdów w obu kierunkach, z czego 85 % samochodów osobowych. W grudniu 1997 r. przejechało przez niego już miliard pojazdów. Aktualnie nie dopuszcza się przez most ruchu pieszego ani ciężkich samochodów transportowych. Ugięcie przęsła mostu pod pełnym obciążeniem wynosi 90 cm.
• Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, wybudowany w latach 1986 – 1988, spina brzeg europejski w Hisarüstu z azjatyckim w Kavacik. Most ma długość 1510 m i rozpiętość głównego przęsła 1090 m. W 1988 r. był 6-tym co do rozpiętości mostem wiszącym świata, dziś (2009 r.) zajmuje 15-tą pozycję w rankingu. Szerokość mostu wynosi 39,0 m, mieści on 8 pasów ruchu samochodowego plus 2 pasy awaryjne, nie dopuszczono ruchu pieszego. Jest to, podobnie jak most poprzedni, grawitacyjnie kotwiony, stalowy most wiszący z pylonami w kształcie piętrowych ram portalowych, wznoszącymi się 105,0 m ponad poziom pomostu. Pionowa skrajnia żeglugowa wynosi 64,0 m. Pomost w formie niskiej skrzynki stalowej o kształcie aerodynamicznym podwieszony jest do pionowych wieszaków, złożonych z dwu kabli stalowych. Most nosi nazwę sułtana Mehmeda II, zdobywcy (Fatih) Konstantynopola w 1453 r. Projekt mostu powstał w pracowni Freeman&Partners, która wcześniej projektowała I Most Bosforski. Realizację mostu powierzono międzynarodowemu konsorcjum, złożonego z firm japońskich, włoskich i tureckich. Przez most przejeżdża codziennie 150 tys. pojazdów w obu kierunkach, z czego 65 % stanowią samochody osobowe.
Przepływając statkiem pod tymi mostami podziwiamy panoramę Stambułu znad Złotego Rogu i cieśniny Bosfor. Najpierw Starego Stambułu z dominującymi nad nim Pałacami Topkapi, bazyliką Hagia Sophia i meczetami: Sulejmana, Sultan Ahmeda, Bajezyda, Yeni. Naprzeciw naszej przystani, między mostami Galata i Atatürka na Złotym Rogu, wznosi się:
• Rüstem Paşa Camii, ładny, kilkupiętrowy meczet, z dużą kopuła (1 minaret), wybudowany przez Sinana w 1561 r. dla Wielkiego Wezyra Rüstema Paşy, męża Mirimah, ukochanej córki Sulejmana Wspaniałego. Wewnątrz piękne dekoracje fajansowe z Izniku.
Z dala widać Galata Kulesi, 62-metrową cylindryczną wieżę wzniesioną już w Galacie, po drugiej stronie Złotego Rogu, przez genueńskich osadników w 1348 r. w celu obrony założonej przez nich kolonii.
Na brzegu Beyoğlu (nowego Stambułu) wznosi się przed I Mostem Bosforskim:
• Dalmabahçe Sarayi, piękny pałac sułtański wzniesiony nad Bosforem przez architekta Baliana, z fundacji sułtana Abdülmedżida,. Pałac był oficjalną rezydencją władców osmańskich do 1876 r., w latach Republiki – stambulską rezydencją prezydenta. Tutaj 10 listopada 1938 r. zmarł I prezydent Turcji – Mustafa Kemal Atatürk. Pałac zbudowany jest z białego marmuru w stylu nawiązującym do renesansu i baroku. Wewnątrz m.in. sala tronowa z freskami wykonanymi przez mistrzów włoskich, kilka przepięknych dywanów i liczne dzieła sztuki. Aktualnie muzeum.
Przed filarem I Mostu Bosforskiego od strony Europy, w kierunku na Morze Czarne, piękny nowoczesny meczet w wiosce Ortaköy. Zaś przed analogicznym filarem II Mostu Bosforskiego, twierdza Rumeli Hisari (Twierdza Europa), wzniesiona w 1452 r. przez sułtana Mehmeda II podczas przygotowań do ataku na Konstantynopol, dla zabezpieczenia żeglugi w cieśninie. Naprzeciwko, po azjatyckiej stronie - Anadolu Hisari (Twierdza Azja), druga twierdza, wzniesiona na rozkaz Bayezida I w latach 1390-1395. Obie te twierdze w czasach osmańskich strzegły wjazdu do stolicy od strony Morza Czarnego.
Za II Mostem Bosforskim zawracamy w kierunku przystani na Złotym Rogu. Bosfor, głęboka cieśnina między Morzem Marmara a Morzem Czarnym, łącząca Wschód z Zachodem, Europę z Azją, ma długość 32,0 km i szerokość 3,6 km; już w czasach greckich była jedną z najważniejszych dróg morskich na świecie.
Przyszła teraz kolej na 3 mosty ma Złotym Rogu:
• Galata Köprüsü, jest symbolicznym połączeniem między tradycyjnym centrum Stambułu, miejscem pałaców imperialnych oraz głównych religijnych i świeckich instytucji cesarstwa a dzielnicami Galaty, Beyoğlu, Şişli i Harbiye, z dużą liczbą mieszkańców nie-muzułmanów i gdzie żyją i pracują zagraniczni handlowcy i dyplomaci. Z tego punktu widzenia most obliguje do respektowania dwóch odmiennych kultur. Z tego też powodu most ten był przez wieki miejscem uniesień poetyckich i malarskich. Obecny most jest piątym mostem zbudowanym w tym miejscu. Pierwszy był zbudowany w VI w. przez cesarza Justyniana Wielkiego. W latach 1502-1503 sułtan Bayezid II zlecił projekt mostu Leonardowi da Vinci. Projekt ten zrealizował dopiero w 2001 r. norweski inżynier Vebjørn Sand, w okolicach Oslo, bazując na szkicach Leonarda. Przedostatni, czwarty most Galata był mostem stalowym opartym na wielkich pontonach, wzniesionym w latach 1910-1912 prze niemiecką firmę MAN AG. Most miał 466,0 m długości i 26,0 m szerokości. Został poważnie uszkodzony prze pożar w 1992 r. Aktualny most Galata został zbudowany przez turecką kompanię STFA, kilka metrów przed poprzednim mostem, między Karäkoy i Eminönü. Jest to most stalowy pontonowy, z przęsłem żeglownym podnoszonym – klapowym, z przeciwciężarem, o długości 490,0 m i rozpiętości głównego przęsła (żeglownego) 80,0 m. Szerokość mostu wynosi 42,0 m i mieści po 3 pasy ruchu samochodowego i chodnik dla pieszych w każdym kierunku oraz trakcję tram,wajową, która jest nielicznym w świecie przykładem prowadzenia przez most ruchomy, zelektryfikowanej szyny toru tramwajowego. Pod mostem, poza przęsłem ruchomym, znajduje się na I piętrze przestrzeń handlowa.
• Atatürk Köprüsü (Most Atatürka), zbudowany w 1939 r., brzydki stalowy most oparty na pontonach stalowych, o konstrukcji ramowej. Most ma długość 454,0 m i szerokość pomostu 25,0 m, z czego jezdnia o szerokości 20,0 m plus obustronne chodniki o szerokości po 2,5 m. Pomost z belek I - 850 mm. Na obu końcach, na ostatnich podporach na wodzie, specjalne łożyska umożliwiające przemieszczenia pionowe mostu w stosunku do przyczółków usytuowanych na lądzie oraz łańcuchy mocujące skrajne pontony do przyczółków.
• Haliç Köprüsü (Most Złotego Rogu), nowoczesny stalowy, 7-przęsłowy most belkowy na filarach żelbetowych, złożony z trzech rozdzielonych jezdni; środkowej szerokiej o przekroju skrzynkowym otwartym od dołu - o stałej wysokości - oraz dwóch jezdni bocznych, na dojazdach i zjazdach, o konstrukcji blachownicowej. Most ma długość 975 m, z czego część stalowa 822 m, część betonowa (na dojazdach) – 153 m. Zwraca uwagę rozwiązanie szczegółów oraz zabezpieczenia na filarach przed spadnięciem przęseł w wyniku trzęsienia ziemi. Filary są w trakcie wzmacniania przez obłożenie stalowymi koszulkami, zespolonymi z trzonem żelbetowym przy pomocy śrub sprężających.
Na zwiedzeniu mostów Stambułu zakończył się nasz pracowity pobyt w tym mieście. Następnego dnia 9 lipca 2009 r. udajemy się naszym autokarem do Kapadocji, przez Ankarę. Wyjeżdżamy wcześnie rano przez mosty Haliç Köprüsü i Fatih Sultan Mehmed Köprüsü, najpierw autostradą do Ankary. Jedziemy przez piękną zalesioną Wyżynę Anatolijską. Nawierzchnia autostrady w b. dobrym stanie. Główne wiadukty na autostradzie, to:
• wieloprzęsłowe wiadukty belkowe z betonu sprężonego, uciąglone nad filarami przez płytę. Wysokie filary ścianowe, tarczowe, ze wspornikami na końcach formujących wraz z częścią środkową między czołami belek sprężonych, oczepy. Jakość betonu dobra, nie widać śladów korozji.
Ankara, stolica Republiki Tureckiej od 1923 r. (starożytna Ancyra i osmańska Angora), liczy ok. 4 mln mieszkańców. Miasto założone w VII w. p.n.e. przez króla Midasa, który zlokalizował tu stolicę Frygii, należała później do państwa lidyjskiego, perskiego, macedońskiego, rzymskiego, bizantyńskiego (przez 400 lat letnia stolica cesarzy), od 1073 r. do Turków seldżuckich, od 1361 r. do imperium osmańskiego. Miasto zlokalizowane na wzgórzach, rozwija się b. szybko. Wszędzie widać nowoczesne bloki mieszkalne, miasto jest dużym ośrodkiem nauki oraz centrum przemysłowym. Na wzgórzu Hisar – cytadela z czasów bizantyjskich (VI w.) w miejscu, gdzie dawniej znajdowała się warownia hetycka i później frygijska.
W programie Wyprawy mamy tylko do zwiedzenia:
• Anit Kabir (mauzoleum Atatürka), znajdujące się na wzgórzu w dzielnicy Maltepe. Do Mauzoleum (wysokości 21 m) z marmurowym sarkofagiem prezydenta, prowadzi długa aleja (260 m długości i 30 m szerokości) z rzeźbami 12 lwów hetyckich. W narożnych pawilonach znajduje się muzeum poświęcone przywódcy Turków (książki z biblioteki, jego mundury, wizytówki, samochody, z których korzystał oraz laweta armatnia, którą wieziono jego trumnę na wieczny spoczynek). Budynek mauzoleum łączy wiele stylów architektonicznych, przypomina budowle hetyckie i starożytnej Anatolii. W podziemiach mauzoleum mieści się rozległe muzeum poświęcone walkom Mustafy Kemala Atatürka o niepodległość Republiki Tureckiej w latach 1919-1922.
Opuszczając Ankarę, fotografujemy typową dla tego miasta;
• łukową, stalową kładkę dla pieszych, z pomostem dołem. Łuk kolisty, pomost wiotki podwieszony do łuku na pionowych wieszakach.
Późnym wieczorem docieramy przez Aksaray i Nevşehir – po 650 km jazdy – do Kapadocji. Po drodze zatrzymujemy się jeszcze na brzegu:
• Tuz Gölü, słonego jeziora w centrum Słonego Stepu, na wysokości 305 m n.p.m. Powierzchnia jeziora 1620 km², zasolenie 32,3%. Wykrystalizowująca się w partiach przybrzeżnych sól eksploatowana jest do celów gospodarczych.
Kapadocja jest to kraina słynąca z księżycowego krajobrazu, zdumiewających formacji skalnych i podziemnych miast oraz zapierającym dech w piersiach skalnych kościołów z pięknymi bizantyjskimi freskami. Wszystko to za sprawą wulkanu Erciyes Dağı, trzeciego co do wielkości szczytu w Turcji (3916 m n.p.m.), który miliony lat temu wybuchł zasypując popiołem wulkanicznym i zalewając gorącą lawą ziemie w promieniu setek kilometrów. Później powodzie, deszcze i wiatr wyrzeźbiły powierzchnię, tworząc w niej głębokie doliny i korytarze, a wzgórza zamieniając w przedziwne stożki, grzybki i kolumny. Ziemie te są bardzo urodzajne, drzewa owocowe, winorośl i warzywa mają tu świetne warunki do wegetacji. Skały, zbudowane pod pokrywą lawy z tufu wulkanicznego są b. miękkie, aż do momentu zetknięcia się z powietrzem. To umożliwiło drążenie niezliczonych korytarzy i miast podziemnych na powierzchni kilkuset kilometrów kwadratowych. W skalnych mieszkaniach o doskonałych właściwościach izolacyjnych nadal żyją ludzie, a podziemne korytarze i miasta służyły przez wieki dla schronienia się na wypadek najazdów czy też chroniąc zimą przed mrozem, latem zaś przed nieznośnym upałem.
Następnego 7-go dnia Wyprawy zwiedzamy Kapadocję. Poruszamy się w jej centralnym obszarze, między Nevşehir, Avanos, Ürgüp i Kaymakli, po miejscowościach Uchisar, Göreme, Zelve, Ürgüp, Ortahisar, Kaymakli. W Nevşehir (starożytna Nissa) stolicy prowincji i ośrodku rolniczym, jeszcze wieczorem 6-go dnia Wyprawy spotykamy pierwsze stożki o fantastycznych kształtach, w których wykute były mieszkania. Nad miastem góruje cytadela Hisar wzniesiona w XII w. przez seldżuków, w mieście Kaya Camii – najstarszy meczet z czasów seldżuckich. Avanos (16 km na płn.-wschód od Nevşehir, na północnym brzegu rzeki Kizilirmak (Czerwonej Rzeki), najdłuższej rzeki Turcji (1151 km) na północ od Zelve, słynie ze złóż czerwonej glinki przy brzegach rzeki oraz pięknych wyrobów ceramicznych. Zwiedzamy tu 2 mosty przez Kizilirmak:
• most żelbetowy na kamiennych filarach, 9-przęsłowy, o długości 151,0 m. Zbudowany w miejscu starego mostu kamiennego w 1926 r. Dźwigary główne żelbetowe, o rozpiętości około 17 m, w złym stanie technicznym.
• wiszącą, 2-przęsłową kładkę dla pieszych, ładnie rozwiązaną, z poprzecznicami stalowymi i pomostem drewnianym. Dla zmniejszenia drgań kładki, drugie przęsło nad terenem zalewowym, zakotwiono w środku rozpiętości do bloków betonowych w gruncie przy pomocy pionowych lin. Kładka zbudowana w 1973 r. ma długość 180,0 m, szerokość 2,3 m.
Zatrzymujemy się na nocleg w hotelu w Ortahisar w pobliżu Ürgüp (20 km na wschód od Nevşehir) - miejscowości o charakterze miejskim na obszarze wyżynnym wulkanicznych tufów, skalnych wiosek i kościołów w pieczarach, skał o fantastycznych kształtach. W pobliżu tufowe stożki i "grzyby skalne”, które zwiedzamy jako pierwsze, 7-go dnia Wyprawy. Następnie zwiedzamy:
• Cavuşin, 3 km na północ od Göreme, przypomina olbrzymi kopiec termitów. Z góry oglądamy przekrój geologiczny skał i sposób tworzenia się stożków i "skalnych grzybów”. Udajemy się na fantastyczną wycieczkę w dół doliny, klucząc pomiędzy tymi cudami natury. W dole opuszczone miasto po obsunięciu się w latach 60-tych XX w. części wzgórza.
• Zelve, wieś u zbiegu trzech dolin na północ od Göreme, znajdują się tu olbrzymie „skalne grzyby” stojące w rzędach lub rozrzucone w terenie. U podnóża tych olbrzymów – rozległe winnice. W niektórych skałach wykute kościoły i kaplice z okresu bizantyjskiego. Odbywamy tu wspaniałą wspinaczkę po okolicy, by zobaczyć te cuda natury z góry, wejść na nie lub przemknąć pomiędzy nimi.
• Göreme (starożytna Karama). Znajduje się tu ponad 30 najwspanialszych kapadockich świątyń, wykutych w skałach w IX-XI w., z okresu, kiedy chrześcijanie kryli się przed prześladowaniami władców mahometańskich. Większość świątyń posiada cenne malowidła bizantyjskie, którym udało się uniknąć zniszczenia przez ikonoklastów. Niektóre kościoły spełniały rolę klasztorów, były zamieszkałe przez eremitów do początków XX w. Wejście do kościołów i cel zakonnych po stromych, wąskich schodach, wykutych w skale. Zwiedzamy najważniejsze z tych kościołów: Barbara Kilise (św. Barbary), Elnali Kilise (Kościół Jabłka), Yiliani Kilise (Kościół Węża), Karanlik Kilise (Ciemny Kościół), Çarikli Kilise (Kościół z Sandałem), Tokali Kilise (Kościół Sprzączki), klasztory żeński i męski oraz dwupiętrowy, wykuty w skale dom klasztorny z oryginalnym refektarzem i celami zakonników.
• Uchişar (7 km na wschód od Nevşehir) słynie z olbrzymiej podziurawionej oknami i tunelami skały w kształcie pięści z wulkanicznego tufu. Miasteczko o oryginalnej zabudowie, położone na górze o krętych wąskich uliczkach, którymi mogą wędrować jedynie ludzie, osły i kozy. Słynie z tkactwa wzorzystych dywanów i barwnych strojów. Z tej cytadeli, najwyższego punktu w Kapadocji, roztacza się przepiękny widok na niezwykłe formy skalne w dolinie Göreme.
• Kaymakli (20 km na południe od Nevşehir). Obok wioski znajduje się unikalne, olbrzymie podziemne miasto, wykute w skałach, posiadające 8 kondygnacji podziemnych. Mogło ono pomieścić ok. 15 tys. mieszkańców z okolic, którzy chowali się tu w czasach starożytnych i w średniowieczu przed najazdami Arabów i Mongołów. Labirynt podziemnych uliczek, wydrążonych w skałach mieszkań z pomieszczeniami na kuchnie i spiżarnie, interesujące szyby wentylacyjne i urządzenia maskujące wejścia. W Kapadocji jest aż 400 podziemnych miast. 10 kilometrów na południe od Kaymakli znajduje się największe z podziemnych miast – Derinkuyu (Głęboka Studnia). Najniższe korytarze biegną tu 55 m pod ziemią.
Po zwiedzeniu Kaymkali wracamy przez Çardak do Ortahisar. Po drodze zatrzymujemy się na wspaniałym punkcie widokowym, skąd rozciąga się przed nami dolina Göreme oraz górujący nad nią Uchisar. Wieczorem udajemy się na wieczór folklorystyczny do Nevşehir. Tańce derwiszów, kapadockich zespołów folklorystycznych, muzyka kapadocka, taniec przy ogniu, taniec brzucha, wspólna zabawa, dopełniają pełni wrażeń tego pięknego dnia Wyprawy.
Następnego dnia, wczesnym rankiem wyruszamy z powrotem w kierunku Europy. Przez Nevşehir, Aksaray, Konyę, Ispartę i Denizli – do Pamukkale. Kolejne 680 km jazdy autokarem. Zatrzymujemy się w miejscowości Sultannani by zwiedzać:
• Kervansaray Sultanhani – zabytkowy karawanseraj wzniesiony w 1230 r. na polecenie sułtana seldżuckiego Allaeddina Keykobada I, położony w stepie; w dawnych czasach punkt postojowy na karawanowym szlaku.
Na trasie, nad drogą szybkiego ruchu:
• szereg wiaduktów belkowych z betonu sprężonego, uciąglonych nad filarami przez płytę. Filary 1-słupowe z długimi oczepami, stanowiącymi podpory dla sprężonych belek prefabrykowanych.
Dojeżdżamy do miasta Konya (starożytne Ikonium - 1,4 mln mieszkańców), dawnego centrum kultury seldżuckiej, uważanego za jedno z najpiękniejszych miast tureckich. Konya jest ważnym ośrodkiem przemysłu rolniczego (stolica prowincji zwanej spichlerzem Turcji), spożywczego i skórzanego. Miasto powstało w VII w. p.n.e. założone przez Frygów. Było m.in. we władaniu Lidów, Persów, Macedończyków, Rzymian, Arabów. Zdobyte przez Turków seldżuckich stało się w 1097 r. stolicą sułtanatu. Od 1466 r. w ramach imperium osmańskiego. Około 50 r. zatrzymywali się tu kilkakrotnie św. Paweł i św. Barnaba. W mieście znajduje się wiele znakomitych obiektów zabytkowych. Zwiedzamy:
• Mevlevi Tekkesi, dawny klasztor wirujących derwiszów, założony w 1231 r. przez poetę i mistyka – Mevlanę (zm. 1273 r.). W sercu kompleksu mieści się grób założyciela zakonu oraz dostojników zakonnych – jego uczniów, zwanego przez wyznawców Meulaną (Nasz Pan). Derwisze dążyli do mistycznego zjednoczenia z Bogiem przez pieśń oraz taniec. Meulana nawoływał do tolerancji i przebaczania, a jego poezja w tajemniczy sposób oddziałuje na czytelnika. Mevlana Müzesi (Muzeum Mevlany) mieszczące się w ośrodku zawiera m.in. manuskrypty seldżuckie, korany, ubiory, dywany, instrumenty muzyczne. Architektura zespołu klasztornego utrzymana jest w stylu epoki seldżuckiej. Najbardziej okazała część Mevlana Tekkesi – to wieża nad grobem Mevlany pokryta turkusowymi płytkami ceramicznymi. Po zachodniej stronie zespołu Mevlany - Selimiye Camii, meczet z XVI w.
• Allaeddin Camii, meczet zbudowany przez Seldżuków w XII w. na zboczu ogromnego kopca ("hoyük”) Allaeddin Tepesi, utworzonego przez stulecia następującego po sobie osadnictwa. W meczecie kolumny z dawnych świątyń rzymskich i bizantyjskich. Na dziedzińcu meczetu – dwa grobowce przodków sułtana Keykobada. Od strony szczytu kopca wznosi się ostatnia zachowana ściana Sułtani Sarayi (Pałacu Sułtanów Seldżuckich), która wraz z pozostałościami dawnej cytadeli z czasów starożytnych, tworzy obecnie zespół parkowy.
Z Konyi jedziemy do Pamukkale przez bardzo interesujące i widokowe tereny, wzdłuż jezior Beyşehir Gölü i Eğirdir Gölü, położonych w górzystym terenie. Przejeżdżamy przez ładne, utrzymane w porządku i zieleni miasta Beyşehir, Eğirdir (miasto założone przez Hetytów), Ispartę (centrum uprawy róż i produkcji olejku różanego, gorące źródła lecznicze) i Dinar. Między Oazkiri i Çardak jedziemy wzdłuż słonego, z wyschniętymi brzegami jeziora Acigöl. Późnym wieczorem docieramy do Pamukkale, gdzie w blasku zachodzącego słońca robimy pierwsze zdjęcia słynnych tarasów wapiennych z gorącymi źródłami, o olśniewającej białości. Basen hotelowy z podgrzewaną wodą łagodzi trudy tego, kolejnego dnia Wyprawy.
Kolejny, 9-ty dzień Wyprawy rozpoczynamy od zwiedzenia:
• Hierapolis, ruiny starożytnego uzdrowiska leżącego wśród gór, nad tarasami wapiennymi Pamukkale. Miasto założone przez władcę Pergamonu, Eumenesa II, zostało w 17 r. zburzone przez trzęsienie ziemi, jednak szybko je odbudowano. Okres świetności miasta przypada na II i III w. W bardzo dobrym stanie znajduje się teatr, z którego pozostała znaczna część budynku sceny z misternie odrestaurowanymi fryzami. Zwiedzamy pozostałości łaźni publicznej, ulicy Froninusa, łuku Domicjana. Poniżej teatru znajduje się Święta Sadzawka na dziedzińcu Pamukkale Termal, gdzie można pluskać się w wodzie przypominającej sodową oraz wśród zanurzonych w niej fragmentów starożytnych kolumn. Na terenie gór Çal Daği, przed Hierapolis, na przestrzeni przeszło 2 km znajduje się cmentarz Hierapolis, tzw. nekropole z licznymi kamiennymi grobowcami o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Należą one do najlepiej zachowanych cmentarzy starożytnych Azji Mniejszej.
Do obiektów mostowych Wyprawy zaliczamy:
• mały ostrołukowy most kamienny, przerzucony nad Świętą Sadzawką.
• Pamukkale, świetlista biała kaskada formowana przez nasyconą wapniem wodę, wypływającą z gorących źródeł o temperaturze ok. +40 ^oC. Są to piękne stalaktyty, kotły erozyjne i bajkowe tarasy. Tutejsza woda ma leczniczy wpływ na wzrok, bóle reumatyczne, leczy astmę i schorzenia skóry. Pluskamy się w tej wodzie w małych sztucznych basenach, utworzonych ostatnio dla ratowania tego niecodziennego cudu natury, schodzimy w dół po zboczu i wspinamy się do góry. Wrażenie niezapomniane. W południe udajemy się w dalszą drogę do Efezu odległego o 200 km. Jedziemy przez Denizli, Aydin i Selçuk, ładne miasta o współczesnej zabudowie, położone w górach. W Selçuk, 5 km od Efezu, na wzgórzu Ayasoluk na południe od cytadeli wzniesionej w czasach Bizancjum i przebudowanej przez Turków seldżuckich, stoi bazylika św. Jana Ewangelisty, w ruinie. Uważa się, że Święty spędził tu ostatnie lata życia i w VI wieku cesarz Justynian zbudował nad jego grobowcem monumentalną bazylikę. Zwiedzamy:
• Efez – rozległe i dobrze zachowane ruiny jednego z największych miast starożytności. Miasto założone w X w. p.n.e. przez Androklosa, syna króla Aten, u ujścia Małego Meandra do Morza Egejskiego. Z uwagi na swe dogodne położenie stało się najważniejszym z miast jońskich, ważnym portem i centrum handlu. Wielokrotnie niszczone przez najazdy wrogów i trzęsienia ziemi było odbudowywane i rozbudowywane. W okresie świetności, gdy było stolicą rzymskiej prowincji „Azja” liczyło około 250 tys. mieszkańców. Miasto słynęło z kultu Artemidy – bogini płodności. Tu wznosiła się monumentalna świątynia - Artemizjon – uznana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. W 356 r. p.n.e. – w noc narodzin Aleksandra Wielkiego – świątynia spłonęła podpalona przez szewca Herostratesa, który swym haniebnym czynem chciał zapewnić sobie rozgłos i przejść do historii, co też niewątpliwie osiągnął. Efez był również ośrodkiem chrześcijaństwa, tu przebywali apostołowie św. Paweł i św. Jan Ewangelista, a według legendy również Matka Boska. Ruinom miasta poświęcamy kilka godzin. Zwiedzamy mury miejskie, zbudowane przez Lizymacha w IV w. p.n.e., Gimnazjon wschodni, Termy Variusa, Górną Agorę, Odeon, Bazylikę, Prytanejon, Świątynię Domicjana, Bramę Herkulesa, Pomnik Memmiusa, reprezentacyjną Drogę Kuretów, Świątynię Hadriana, Termy Scholastyki, Dom publiczny, Kolumnadę, Bibliotekę Celsusa; wpadającą do Drogi Kuretów Aleją Marmurową, a przy niej Agorę, Świątynię Sarapisa, Teatr z I w. wykuty w zboczu wzgórza Pion, który do dziś wygląda imponująco (66 rzędów) i może pomieścić 24 tys. widzów; dalej biegnącą do dawnego portu Drogę Arkadyjską (Portową), niegdyś najwspanialszą ulicę Efezu, wyłożoną marmurową nawierzchnią, a przy niej Palestra Verulanusa, Gimnazjon portowy i Termy portowe. Pobieżnie zwracamy jeszcze uwagę na Teatr Gimnazjon, Stadion, Gimnazjon Vediusa, Olimpiejon i kościół Najświętszej Marii Panny, w którym w 431 r. odbył się sobór efeski. Jesteśmy oczarowani i przytłoczeni nagromadzeniem tylu wspaniałości starożytności. Efez stracił swe znaczenie z chwilą postępującego zamulenia portu, co spowodowało emigrację mieszkańców i w konsekwencji całkowite wyludnienie.
• Meryemana – 8 km od Efezu w wysokich górach u stóp szczytu Aladağ (starożytny Solmissos) znajduje się kaplica wzniesiona w miejscu, gdzie był dom, w którym ostatnie lata życia spędziła Matka Boska. Zgodnie z tradycją mieszkała tu w latach 37-48, przybyła do Efezu wraz ze św. Janem. Kaplica jest celem pielgrzymek zarówno chrześcijan jak i muzułmanów. Ze wzgórza wspaniałe widoki, piękne otoczenie.
Po tym pracowitym dniu udajemy się na nocleg do odległego o 20 km Kuşadasi, nad Morzem Egejskim. Odpoczywamy w malowniczym otoczeniu, pod palmami, korzystając z hotelowych basenów.
Na trasie kolejnego, 10-go dnia Wyprawy, mamy Izmir i Pergamon. Do Oren nad Zatoką Edremicką Morza Egejskiego, gdzie przewidujemy 1 dzień odpoczynku, mamy 260 km. Zwiedzamy:
• Izmir (starożytna Smyrna) – pięknie położone na wzgórzach miasto nad Zatoką Izmirską (3 mln. mieszkańców). Drugi po Stambule port morski, a trzecie pod względem wielkości miasto Turcji. Miasto powstało w X w. p.n.e. jako kolonia grecka, założona przez Eolów. Smyrna należała do Związku Jońskiego, wchodziła w skład państwa lidyjskiego, perskiego, rzymskiego i bizantyjskiego. Od 1415 r. miasto wraz z okolicą znalazło się w rękach Turków. W tym okresie była metropolią zamieszkałą głównie przez chrześcijan obrzędu prawosławnego, a także ważnym punktem na Jedwabnym Szlaku. W latach 1919-1922 Smyrna była okupowana przez Grecję, po objęciu władzy przez Turków wysiedlono stąd 100 tys. Greków, a ich miejsce zajęli Turcy zamieszkujący terytorium Grecji. Dziś Izmir należy do największych centrów przemysłowych i handlowych kraju. W Izmirze zwiedzamy tylko:
• Güzelyiali Köprüsü - piękną, podwieszoną kładkę dla pieszych nad nadbrzeżnym Cumhuriyet Bulvari. Kładka stalowa, z niskim pomostem skrzynkowym, 1-pylonowa założona w łuku poziomym i pionowym, pylon A-owy, wanty rzadkie w układzie promienistym, ładnie dobrana kolorystyka, kładka pieszo-rowerowa. Całkowita długość 126,0 m, rozpiętość głównego przęsła 66,2 m, szerokość pomostu 3,4 m. Oddana do użytku w 1997 r.,
• belkową kładkę dla pieszych nad Ikinci i Birinci Kordon w pobliżu mola spacerowego na Yoku Limani. Konstrukcja stalowa, 3-przęsłowa. Kładka pieszo-rowerowa, założona w łuku poziomym i pionowym. Podpory stalowe ramowe, ustrój nośny stanowią 2 blachownice skrajne oraz stężone poprzecznice, na których ułożono pomost drewniany,
• Konyak Meydani (plac Koniak) – plac z pięknymi palmami obok bulwaru nabrzeżnego z wieżą zegarową Saat Kulesi z 1901 r. zbudowaną w stylu mauretańskim dla uczczenia 25-lecia rządów sułtana Abdülhamida. Wznosi się tam jeszcze uroczy meczet z 1748 r. bogato ozdobiony płytkami ceramicznymi z Kütahyi oraz pomnik pierwszego Turka, który oddał życie, broniąc miasta przed Grekami w 1920 r. Do placu przylega park oraz przystań promowa,
• Carşi – zadaszony bazar, w pobliżu meczet Kemeralti.
Dalsza nasza droga prowadzi do Bergamy, starożytnego Pergamonu. Miasto w dolinie Bakiru o pięknym położeniu. Nad miastem dominuje wzgórze słynnego akropolu pergamońskiego. W IV w. p.n.e. na wzgórzu została wzniesiona przez Lizymacha (generała Aleksandra Macedońskiego) potężna twierdza. U podnóża góry rozbudowało się miasto, które stało się później stolicą państwa pergamońskiego (283-133 p.n.e.), obejmującego swym zasięgiem obszary Anatolii aż po Kapadocję. Pergamon był dużym ośrodkiem kultury i nauki, mieściły się tu słynna szkoła gramatyczna Kratosa z Mallos i szkoła rzeźbiarska. Tu rozwinęła się wiedza medyczna (dawne sanktuarium Asklepiosa, boga sztuki lekarskiej) i istniała jedna z najpiękniejszych bibliotek, licząca 200 tys. zwojów pergaminowych. Tu też wynaleziono pergamin.
Z zabytków Bergamy (Pergamonu) zwiedzamy:
• Akropol – ruiny miejskiej zabudowy na kilku poziomach (tarasach), znajdujące się na wyniosłym wzgórzu (300 m), we wschodniej części miasta (3 km od centrum). Zabudowa ta obejmuje: mury obronne z licznymi wieżami i bramami starej twierdzy, ruiny Pałacu Królewskiego Attalosa I, ruiny słynnej biblioteki królewskiej, ruiny świątyń – Ateny, Dionizosa, Hery i Trajana, rzymskie termy, ślady sławnego ołtarza Zeusa (została tylko podstawa, ołtarz znajduje się w Berlinie w Muzeum Pergamonu), teatr z 80 rzędami na 10 tys. widzów, wbudowany w strome zbocze i Górna Agora z ruinami kolumn, a niżej – świątynia Demeter, Gimnazjon i Dolna Agora. Nie zwiedzamy Asklepiejonu znajdującego się na wzgórzu, po drugiej stronie, 2 km na południe od Akropolu. Znajdują się tam ruiny dawnej zabudowy starożytnego Pergamonu. m.in.: Via Tecta (Święta Droga), ruiny Świątyni Asklepiosa, hipodromu, teatru rzymskiego, rzymskiego amfiteatru.
• Kizil Avlu (Czerwona Bazylika) z II lub III w., pierwotnie świątynia egipskich bogów: Serapisa, Izydy i Horusa. Później przekształcona w bazylikę poświęconą św. Janowi lub św. Pawłowi, był to jeden z 7-miu kościołów Azji Mniejszej, o której mowa w Apokalipsie. Niegdyś ta budowla z czerwonej cegły wyłożona była marmurem, dziś pozostały z niego tylko marmurowe posadzki. Pod bazyliką dwoma tunelami płynie rzeka Bergama.
Wieczorem docieramy do Oren, gdzie mamy 1 dzień odpoczynku i gdzie organizujemy tradycyjny "półmetek Wyprawy”. Mieszkamy w małych domkach nad brzegiem Zatoki Edremickiej, położonej wśród bujnej, śródziemnomorskiej zieleni.
Większość z nas wybiera się następnego, 11-go dnia Wyprawy na całodzienną przejażdżkę statkiem spacerowym wokół wysp Archipelagu Ayvalik. Statek zatrzymuje się 5-krotnie aby uczestnicy mogli zażyć morskiej kąpieli. Widoki są piękne, niebo niebieskie, słońce operuje mocno, woda w morzu umiarkowanie ciepła. W południe serwowany jest przez załogę statku – lunch. Po trudach pierwszych 10 dni Wyprawy (4340 km jazdy autokarem) dochodzimy trochę do sił.
Następnego, 12-go dnia Wyprawy, znów daleka droga, z Oren do greckiej Kavali, 490 km. Jedziemy przez Edremit, malowniczo położone wśród gajów oliwnych nad Morzem Egejskim, skąd skręcamy do:
• Behramkale (starożytne Assos) nad Zatoką Edremicką. W tej niedużej miejscowości znajdują się ruiny miasta eolskiego, w którym od 343 r. p.n.e. przez kilka lat prowadził badania naukowe z dziedziny zoologii, biologii i botaniki Arystoteles, filozof i najwszechstronniejszy uczony starożytności. Wśród ruin Assos: cytadela na wzgórzu (234 m n.p.m.), mury obronne z IV w. p.n.e. o długości 3 km i wysokości nawet do 14 m, pozostałości świątyni Ateny, ruiny kościoła z czasów bizantyjskich i sarkofagi skalne. Ze wzgórza – rozległe widoki na zatokę i grecką wyspę Lesbos. Behramkale, mały opuszczony port stał się oazą stambulskich artystów, aktorów, uczonych i zakochanych.
Dla nas dodatkowa atrakcja, 2 mosty na rzece Tuzla:
• oryginalny, XIV-wieczny osmański most kamienny, z fundacji sułtana Murada I wzdłuż Drogi Królewskiej, w celu przeprowadzenia wojsk dla podboju Tracji. Most 4 –przęsłowy, dwa przęsła ostrołukowe są oryginalne, dwa pozostałe są późniejsze, półkoliste. Filary zakończone masywnymi izbicami od strony górnej wody.
• most żelbetowy 3-przęsłowy, w systemie belki gerberowskiej o zmiennej wysokości, na ścianowych filarach żelbetowych.
Dalej nasza droga prowadzi przez Ayvacik (ośrodek tkacki) i Ezine do Troi.
• Troja – legendarne miasto, dziś w ruinie, leżące 5 km od morza Egejskiego, w pobliżu cieśniny Dardanele. Troja, miasto króla Priama, rozsławione przez „Iliadę” Homera, istniało już w trzecim tysiącleciu p.n.e. W ciągu wieków było ważnym i dużym ośrodkiem handlu, a także przez pewien okres samodzielnym miastem-państwem, posiadającym kolonie handlowe i silną flotę. Często niszczone przez najeźdźców (ok. 1260 r. p.n.e. – słynna „Wojna Trojańska”) i przez trzęsienia ziemi, wielokrotnie było odbudowywane. W drugiej połowie XIX w. dzięki pracom poszukiwawczym Niemca Henryka Schliemanna, odkryte zostały na wzgórzu Hisarlik liczne fragmenty ruin Troi, wraz ze złotymi kosztownościami, tzw. Skarbem Priama. Okazało się, że kosztowności te nie pochodziły jednak z czasów Troi Homera, lecz ze starszej o 1200 lat cywilizacji z epoki brązu. Późniejsze badania odsłoniły duże części miasta pochodzące z różnych okresów państwa trojańskiego. Dzisiaj można zwiedzać kolejne etapy zasiedleń wzgórza trojańskiego, od Troi I (3000-2600 lat p.n.e.) aż do Troi IX (350 r. p.n.e. do 400 r. n.e.). Ruiny Troi Homerowej znajdują się na poziomie Troi VI lub Troi VII – trwają tu spory archeologów. Przeprowadzone badania dowiodły, że ok. 2300 r. p.n.e. Troja była zamieszkana przez ok. 3000 osób, w okresie największego rozkwitu liczyła 40000 mieszkańców. Urzeczeni śladami tak zamierzchłej starożytności zwiedzamy m.in. fragmenty obwarowań miejskich, teatru, budynków mieszkalnych, ślady ulic, bram, a w miejscowym muzeum również fragmenty rzeźb, broni, narzędzia, naczynia, a także starożytne wyroby ze złota i srebra. Ze wzgórza Hisarlik rozciąga się widok na równinę, przez którą płynie krętymi zakolami Skamander, rzeka starożytnego grodu trojańskiego. Przed wejściem na teren wykopalisk – współczesna, drewniana kopia słynnego "konia trojańskiego”.
Po zwiedzeniu Troi udajemy się do Çanakkale, nad cieśniną Dardanele (starożytny Hellespont) skąd promem przeprawiamy się na drugi brzeg cieśniny do Eceabat, na półwyspie Gelibolu. Miasto istniało już w II tysiącleciu p.n.e.; port Hellespontu związany z blisko leżącą Troją, był również ważnym w czasach rzymskich i bizantyńskich. Tutaj – w najwęższym miejscu cieśniny – król perski Kserkses zbudował w 480 r. p.n.e. most z łodzi, by przeprowadzić do Tracji, na wojnę z Grecją, 100 tys. żołnierzy.
Na półwyspie Gelibolu przejeżdżamy przez miasto Gelibolu (Gallipoli, w starożytności Gallipolis –20 tys. mieszkańców), gdzie rozegrały się zaciekłe walki w trakcie I wojny światowej o cieśninę Dardanele, między wojskami angielskimi i francuskimi z jednej strony (dowodzonymi przez debiutującego w roli Pierwszego Lorda Admiralicji Winstona Churchilla) a wojskami tureckimi (dowodzonymi przez niemieckiego dowódcę sił osmańskich generała von Sandersa). W walkach tych, okrutnych, w których zginęło około pół miliona żołnierzy walczących po obu stronach, zakończonych zwycięstwem Turków, wsławił się jeden z przywódców niedawnej rewolucji młodotureckiej, podpułkownik Mustafa Kemal, późniejszy I prezydent Republiki Tureckiej, któremu za wyczyny na polu bitwy przyznano tytuł Paszy (generała).

GRECJA
Zbliżając się do granicy Turcji z Grecją, zatrzymujemy się jeszcze w mieście Keşan na ostatnie zakupy. Granicę przekraczamy w Ipsali, po przejechaniu w Turcji 2500 km. Odtąd przez całą Grecję, prowadzi w kierunku równoleżnikowym autostrada Egnatia Odos, poprowadzona wzdłuż starożytnej Via Egnatia. Późnym wieczorem przejeżdżamy przez Alexandroupoli naprzeciw wyspy Samotraki na morzu Trackim, Komotini i Xanthi, na nocleg do Kavali.
Kavala (starożytne Neapolis, kolonia wyspy Thasos z VI w. p.n.e.) – 56 tys. mieszkańców, białe miasto, skoncentrowane na wzgórzu wokół portu , u stóp zamku. Tu w 50 lub 51 r. n.e. postawił stopę na kontynencie europejskim św. Paweł i stąd udał się do pobliskiego Filippi, gdzie ochrzcił pierwszą pogankę – Lidię. Filippi, miasto założone w 357 r. p.n.e. przez Filipa II Macedońskiego, ojca Aleksandra Wielkiego, było terenem bitwy stoczonej w 42 r. p.n.e., w której ponieśli klęskę republikańscy mordercy Cezara, pokonani przez Oktawiana i Antoniusza. W Kavali zwiedzamy:
• Kamienny akwedukt, zbudowany w I-szej połowie XVI w z fundacji sułtana Sulejmana Wspaniałego (na tronie w latach 1520-1566).
Przejeżdżamy przez Amfipolis, w starożytności ważny węzeł komunikacyjny (za miastem słynna rzeźba – lew z Amfipolis, pozostałość z wielkiego grobowca z IV-III w. p.n.e.) i dalej brzegiem Morza Trackiego, a następnie przez górzyste tereny Chalkidiki, wzdłuż dwóch jezior Koronia i Volvi. Tu znajduje się, najbardziej wysunięty na wschód, półwysep Chalcydycki ze słynną górą Athos.
Zwiedzamy Saloniki (Thessaloniki) – ok. 1,0 mln mieszkańców, nad Zatoką Termajską, drugie co do wielkości Grecji, najważniejszy w kraju port, ośrodek handlu i przemysłu, a także ważny ośrodek religijny. Miasto założone w 315 r. p.n.e. przez władcę macedońskiego Kassandra, przeżywało okres świetności w cesarstwie rzymskim i bizantyjskim. Stąd pochodzili apostołowie Słowian św. św. Cyryl i Metody. Saloniki mają najwięcej kościołów bizantyjskich spośród wszystkich miast Grecji. Tu zachowały się dwie ostatnie bazyliki z V wieku – z setek, jakie niegdyś stały w całym kraju – Agios Dimitrios i Acheiropoietos. Turcy zdobyli miasto w 1430 r., dopiero w 1912 r. powróciło do Grecji.
W Salonikach zwiedzamy:
• Promenadę nadbrzeżną „paralia” z pomnikiem konnym Aleksandra Macedońskiego oraz przyległy park, z bujną zielenią.
• Białą Wieżę, okrągłą pozostałość po 8-kilometrowej długości murach miejskich, wzniesionych przez Turków w 1430 r. Nazywana jest też Krwawą Wieżą od masakry tureckich janczarów w XIX w. za sułtana Mahmuda II. Wewnątrz kolekcja bizantyjskich ikon oraz oryginalne, kamienne schody prowadzące na dach, skąd roztacza się ładny widok na „paralię”. W pobliżu pomnik Filipa II Macedońskiego.
• Łuk Galeriusza, łuk triumfalny wzniesiony w 303 r. prze Galeriusza (wówczas cesarza rzymskiego rządzącego u boku Dioklecjana) na pamiątkę jego zwycięstwa odniesionego w 297 r. nad Persami. Płaskorzeźby łuku przedstawiają sceny bitewne.
• Rotonda, stoi na północ od łuku Galeriusza. Powstała jako mauzoleum Galeriusza, cesarza i władcy prowincji Macedonia Prima, Augusta w latach 305-311. W V wieku zamieniona na kościół św. Jerzego (Agios Georgios) zawiera świetne mozaiki bizantyńskie. Stojący obok minaret (jedyny w Salonikach) świadczy, że w czasach osmańskich pełniła ona rolę meczetu.
• Agios Dimitrios, największy kościół w Grecji (długość 43,5 m, szerokość 33,0 m), całkowicie odbudowany po pożarze w 1917 r. Bazylika wybudowana w V wieku w miejscu męczeńskiej śmierci patrona Salonik – św. Dymitra, w czasie prześladowań chrześcijan za cesarza Galeriusza. Najstarszą, zachowaną w dobrym stanie częścią jest krypta z III wieku. Po pożarze zachowało się 6 małych mozaik po obu stronach ołtarza i wysoko na zachodniej ścianie świątyni. Należą one do najlepszych w Grecji.
• Ruiny Forum rzymskiego i odrestaurowane Łażnie tureckie.
• Hagia Sofia, bazylika bizantyjska zbudowana w połowie VIII wieku, w 1585 r. przerobiona na meczet, ale w 1912 ponownie stała się świątynią prawosławną. We wnętrzu znajduje się wiele mozaik i fresków pochodzących z IX i X wieku; m.in. na podniebieniu kopuły o średnicy 10,0 m i wysokości 30,0 m widnieje interesująca mozaika "Wniebowstąpienie Pańskie”. Niestety w czasie naszego zwiedzania, świątynia była zamknięta.
Nie starcza nam już czasu na dalsze zabytki, m.in. zwiedzanie późno bizantyjskich kościołów: Agios Nikolaos, Dodeka Apóstoli, Panaija Chalkeon czy Agia Aikaterini.
Czeka nas jeszcze daleka droga do Igumenitsy nad Morzem Adriatyckim. Na odcinku Aleksandria – Kozani autostrada jest zamknięta. Jedziemy starą drogą. Między Verią a Kozani prowadzi ona serpentynami przez góry Vermio (najwyższy punkt 2065 m n.p.m.), z przełęczą na wysokości 1300 m n.p.m. Wspaniałe widoki na dolinę rzeki Aliakmon, na sztuczne jezioro Aliakmona oraz na przeciwległe góry Pierla (najwyższy punkt 2194 m n.p.m.). Z oddali widoczny najwyższy szczyt Grecji, Mitika w masywie Olimp – 2917 m n.p.m. Z Aleksandrii blisko (26 km) do Pelli, starożytnej stolicy władców macedońskich i miejsca urodzin Aleksandra Wielkiego.
Za Kozani autostrada prowadzi po płaskim wyżynnym terenie, by za miejscowością Grevena przebijać się przez masyw Gór Pindos, z najwyższym wzniesieniem Smólikas – 2637 m n.p.m., których przedłużeniem są góry Peloponezu (Ajios Ilias - 2407 m n.p.m.) Góry Pindos, pocięte wąwozami potoków i pozbawione niskich przełęczy, stanowią wielką przeszkodę komunikacyjną. W ostatnich latach Grecy przeprowadzili przez nie brawurowo autostradę Egnatia Odos. Wymagało to wybudowania niezliczonej ilości mostów, wiaduktów i tuneli (1650 mostów – w tym 205 głównych, 100 wiaduktów, 74 tunele), które stanowią wizytówkę inżynierii komunikacyjnej współczesnej Grecji. Z bardzo wielu interesujących obiektów, wymienimy:
• ramowy betonowy wiadukt autostradowy,
• ramowy betonowy wiadukt nad autostradą,
• belkowe wiadukty ciągłe z betonu sprężonego, ramowe, wykonane w technologii betonowania nawisowego, na wiotkich podporach tarczowych,
• tunele głębokie o przekroju kolistym lub owalnym, wykonywane metodami górniczymi,
• tunele płytkie o przekroju kolistym, owalnym lub prostokątnym, wykonywane metodą odkrywkową.
Po 650 km trasie przez Grecję, przyjeżdżamy późnym wieczorem do Igumenitsy, portu nad Morzem Jońskim, położonego naprzeciw wyspy Kérkira (Korfu). Po drodze zjazdy do Dodoni – jednego z najstarszych okręgów kultowych w Grecji starożytnej oraz do Jániny (Joanniny) – głównego miasta Epiru i ważnego centrum handlowego.
Następnego, 14-go dnia Wyprawy, czeka nas 24-godzinny rejs, promem Ikarus Palace (Minoan Lines) przez Morze Adriatyckie, z Igumenitsy do Wenecji. Trasę liczącą 1000 km pokonujemy z prędkością 27 węzłów na godzinę. Okazały prom, wybudowany w Norwegii ma 200,65 m długości, 25,8 m szerokości i mieści 1528 pasażerów, w tym 700 – w kabinach. Wypływamy o godzinie 9oo przy ładnej, ale mglistej pogodzie. Wszyscy uczestnicy Wyprawy są b. zmęczeni. Zaczynamy od nadrabiania snu. Jedni śpią 3, inni nawet 6 godzin. Dopiero po południu zaczynamy korzystać z dobrodziejstw promu, możliwości opalania się, kąpieli w basenach, korzystania z jacuzzi, barów, restauracji i czytelni. Czas upływa szybko i beztrosko. Późnym wieczorem „młodzież wyprawowa” korzysta z dyskoteki. Nocą pada deszcz, ranek budzi się jeszcze w chmurach, ale powoli przebija słońce. Przez lagunę wenecką płyniemy wyjątkowo długo – ponad 2 godziny. Pilot wprowadza nas krętą drogą do portu, ale nie do tego, do którego mieliśmy bilety i do którego mieliśmy przypłynąć tzn. do Wenecji. Wysadzają nas w porcie handlowym Wenecja Mestre. Stąd, aby wjechać autokarem do Wenecji należy zapłacić 300 euro. Z uwagi na późny czas rezygnujemy z przewidzianego programem Wyprawy zwiedzania nowoczesnej kładki dla pieszych Santiago Calatravy nad Canale Grande i udajemy się prosto do Słowenii. Wcześniej jednak spotykamy w Wenecji Mestre b. interesujący:
• stalowy most podwieszony, 1-pylonowy nad kanałem portowym. Most o oryginalnej architekturze, z pochylonym pylonem, położonym jednostronnie w stosunku do pomostu, z b. ładnie ukształtowanym filarem. Most szeroki o przekroju skrzynkowym, przechodzący w stalową estakadę dojazdową (o analogicznym przekroju skrzynkowym, opartą na masywnych filarach słupowych.
Dalej jedziemy autostradą przez Monfalcone w kierunku na Triest, gdzie natrafiamy na niespotykany korek (6 km długości, 1,5 godziny jazdy) spowodowany skrajną niewydolnością bramek do poboru opłat za autostradę. Mamy tu wyraźny triumf pieniądza związanego z kapitałem (anachroniczny system poboru opłat) nad logiką i celowością budowy nowoczesnych autostrad. W Monfalcone fotografujemy:
• interesujący, wieloprzęsłowy, kamienny wiadukt kolejowy nad naszą autostradą.

SŁOWENIA I
Granicę ze Słowenią przekraczamy w Fernetti, skąd kierujemy się autostradą do Postojnej. Słowenia wita nas pięknymi krajobrazami, schludnymi i zadbanymi wioskami i miasteczkami, soczystą zielenią. Od razu, po lewej, widoczny z oddali masyw Alp Julijskich, z najwyższym szczytem Słowenii Triglavem – 2863 m n.p.m. W Postojnej zwiedzamy słynną:
• Jaskinię Postojna. Licząca 2 miliony lat jaskinia to cały system grot, sal i korytarzy o łącznej długości 27 km, z czego zwiedza się ciąg jaskiń o długości 5,7 km (z tego 4-kilometrowy odcinek tzw. Starego Korytarza pokonuje się kolejką elektryczną). Do przejścia pozostaje więc zaledwie 1700 m. Jaskinię wyżłobiła rzeka Pivka wpadająca do podziemnego tunelu niedaleko wejścia do jaskini. Rzeka płynie głębokim, podziemnym korytarzem, rzeźbiąc po drodze kolejne groty i wypływa na powierzchnię już jako rzeka Unica, która szybko ginie pod ziemią i wypływa już jako rzeka Ljubljanica, nad którą leży stolica Słowenii Ljubljana. Jaskinia Postojna słynie z niezwykłego bogactwa nacieków o zróżnicowanych barwach i kształtach. Nacieki są różnej wielkości; najmniejsze są rurki i stalaktyty zwisające ze stropu, największe zaś stalagmity i wystające z podłoża kopy. Na ścianach obserwujemy tzw. draperie i zasłony. Stalaktyty i stalagmity zrastają się, tworząc charakterystyczne naciekowe filary. Formy naciekowe zróżnicowane są nie tylko pod względem kształtu i kolorów, ale także wieku. Najstarsze zaczęły powstawać 500 tys. lat temu. Zwiedzamy główne partie jaskini: Veliką Gorę (Kalwarię), Most Rosyjski, Lepich Jamy (Piękne Groty) – w tym groty Biała, Czerwona i Rurkowa, które wypełniają białe i czerwone stalagmity oraz drobne stalaktyty – rurki i tzw. makarony, Salę Koncertową – największą grotę w jaskini, której wysokość przekracza 40 m i może pomieścić 10000 osób.
Oczarowani pięknem Jaskini Postojna, udajemy się do stolicy Słowenii, Ljubljany (270 tys. mieszkańców). Po drodze ulewny deszcz, który ustaje przed zwiedzaniem Ljubljany. Dzisiejsza stolica Słowenii leży w miejscu dawnej Emony, założonej w I w. p.n.e. przez Rzymian. Począwszy od V wieku plemiona Hunów, Ostrogotów, Longobarów plądrowały, a w końcu całkowicie zniszczyły osadę. W VI wieku zaczęły się tu osiedlać plemiona słowiańskie, które zbudowały kulturę opartą na własnej kosmogoni i wierzeniach. Z braku czasu zwiedzamy tylko:
• Prešerenov trg, przepiękny plac poety narodowego Franca Prešerena, łączący Śródmieście ze Starym Miastem. W centrum placu pomnik Prešerena z 1905 r. dla uczczenia pamięci największego bohatera Słowenii. Po północnej stronie placu stoi franciszkański kościół Zwiastowania pochodzący z XVII wieku. Z placu widać po drugiej stronie rzeki Ljubljanicy – Ljubljański Grad (Zamek Ljubljanski) z XVI wieku, a także Kolumnadę Plečnika – zadaszony deptak wzdłuż rzeki Ljubljanicy, stanowiący część Rynku Głównego.
• Tromostovje (Most Potrójny) na rzece Ljubljanicy, łączący plac Prešerenova ze Starym Miastem, wybudowany w 1842 r. jako most Špital, do którego 100 lat później Jože Plečnik (1872-1957) – niezwykły architekt i urbanista słoweński – dodał dwa boczne mosty, tworząc niezwykłą, nietypową na świecie konstrukcję, charakterystyczną dla sylwetki Ljubljany. Wszystkie 3 mosty są łukowe, sklepione, dwuprzęsłowe, stary z 1842 r. kamienny, nowe dwa – żelbetowe sklepione. Mosty mają piękne kamienne balustrady; mosty nowe mają także jednostronne chodniki ze schodami, umożliwiającymi zejście nad brzeg rzeki. Z mostu tego robimy zdjęcia mostów sąsiednich na Ljubljanicy, a to:
• Zmajskiego Mostu (Mostu Smoczego), żelbetowego, łukowego, 1-przęsłowego, zbudowanego na przełomie XIX i XX wieku,
• Kładki dla pieszych, 1-przęsłowej belkowej, łączącej Hribarjevo nabrežje z Ribji trg (Targ Rybny). Dźwigary główne drewniane, poprzecznice i stężenia stalowe, pomost drewniany.
Opuszczamy Ljubljanę ze znakiem tęczy na niebie, kierując się do granicy z Chorwacją przez Novo Mesto (jedno z najpiękniejszych miast w okolicy, usytuowane na jednym z ostrych meandrów rzeki Krki). Z interesujących obiektów mostowych na autostradzie A1 i A2 wymienimy:
• wiadukty żelbetowe o konstrukcji ramowej, zastrzałowej,
• wiadukty żelbetowe, płytowe o małej szerokości, wsparte sztywno na 1-słupowych filarach o przekroju okrągłym,
• wiadukty żelbetowe, płytowe o dużej szerokości ze wspornikami w przekroju poprzecznym, wsparte sztywno na filarach słupowych (2 lub 3 słupy o przekroju okrągłym),
• wiadukt łukowy betonowy z jazdą górą, 1-przęsłowy, pomost podparty pionowymi ściankami tarczowymi,
• autostradowe przejścia dla zwierząt, szerokie wiadukty tunelowe o przekroju kroplowym, ładnie rozwiązane architektonicznie.

CHORWACJA
Granicę z Chorwacją osiągamy w miejscowości Bregana, skąd już tylko 24 km do stolicy Chorwacji Zagrzebia, gdzie udajemy się na ostatni nocleg na Wyprawie. Przejechaliśmy tego dnia około 400 km.
Zagrzeb – stolica Chorwacji (ok. 1,0 mln mieszkańców) i zarazem rozległa metropolia z imponującymi rozmachem założeniami urbanistycznymi – rozwija się od kilkunastu lat w niebywale szybkim tempie. Pierwsza wzmianka o Zagrzebiu pochodzi z 1094 r., gdy król węgierski Władysław erygował biskupstwo i katedrę na wzgórzu Kaptol. Aż do XVI w. Zagrzeb nie odgrywał istotnej roli w życiu politycznym i społecznym Chorwacji. Wówczas przybyło do miasta wielu kupców i rzemieślników. Mieszkali w nim Chorwaci, Węgrzy, Niemcy i Żydzi. W I połowie XIX w. miasto było jednym z głównych ośrodków ruchu narodowego, w II połowie XIX w. nastąpił gwałtowny rozkwit kulturalny miasta, Zagrzeb stał się prawdziwą metropolią. Dziś znaczenie dla turystów mają 3 jego dzielnice: Kaptol, Gradec (obecnie Gornji Grad) i Donji Grad. Pierwsze dwie tworzą Starówkę z gmatwaniną wąskich brukowanych i ukwieconych uliczek. W tonącym w soczystej zieleni parków i ogrodów Donji Gradzie dominuje XIX-wieczna architektura.
Ostatni, 16-ty dzień Wyprawy rozpoczynamy wcześnie rano w Zagrzebiu, przy pięknej pogodzie, od spotkania z Profesorem Zvonimirem Marićiem oraz od mszy świętej w nowoczesnym kościele w Nowym Zagrzebiu. Profesor Zv. Marić, Chorwat pracujący w Katedrze Budowy Mostów Uniwersytetu J. Strossmayera w Osijeku, mieszka w Zagrzebiu, jest wielkim przyjacielem Polaków i będzie nam towarzyszył przy zwiedzaniu mostów na rzece Sawie w Zagrzebiu. W kolejności zwiedzamy:
• Savski Most, jeden z pierwszych mostów zespolonych typu beton-stal w Europie, wzniesiony w latach 1938-1939. Most 4-przęsłowy o długości 219,40 m i rozpiętościach przęseł 54,60 + 2 x 55,10 + 54,60 m. Blachownice stalowe o lekko zmiennej wysokości od 1,96-2,50 m, pasy z blach o grubości do 95 mm, płyta żelbetowa o grubości 20 cm, zespolona poprzez pętle z prętów stalowych przyspawane do dwóch dźwigarów głównych i podłużnic. Most nie był projektowany jako zespolony, ale badania i próbne obciążenie przeprowadzone przez Prof. Mirko Roša (Chorwata, pracującego w EMPA w Zürychu) wykazały, że doszło do zespolenia płyty z pomostem. Most aktualnie wyłączony z ruchu, czeka na gruntowny remont.
• Jadranski Most, betonowy most sprężony, zbudowany w 1981 r., 7-przęsłowy o długości 478,62 m i rozpiętościach przęseł 33,40 + 40,30 + 51,65 + 63,00 + 51,65 + 42,30 + 31,40 m. Belki sprężone o stałej wysokości, uciąglone w strefach momentów zerowych, most architektonicznie bez wyrazu.
• Most kolejowy, stalowy, 4-przęsłowy o długości 306,00 m i rozpiętościach przęseł 57,5 + 135,5 + 68,0 + 55,0 m. Interesujące jest łukowe przęsło nawodne, które stanowi łuk Langera z pionowymi sztywnymi wieszakami. Stężenie łuków – bezprzekątniowe. Jezdnia kolejowa otwarta, 2-torowa, dźwigary główne blachownicowe, stężone poprzecznie półramami. Konstrukcja mostu nitowana,
• Most Slobode, zbudowany w 1959 r., stalowy most 19-przęsłowy o ładnej sylwetce. Most o długości 372,0 m, o rozpiętościach przęseł 14,0 + 6 x 15,0 + 14,0 + 100,0 + 14,0 + 8 x 15,0 + 14,0 m. Blachownice stalowe o stałej wysokości są w przęśle o rozpiętości 100,0 m podparte łukiem stalowym o małej wyniosłości. Prowadzi 4 pasy ruchu samochodowego.
Oprócz tych mostów zwiedzamy w Zagrzebiu jeszcze:
• Arenę, nowoczesną halę sportową na 15 tys. widzów, zbudowaną (2007-2008 r.) na ostatnie mistrzostwa świata w piłce ręcznej w 2009 r.

SŁOWENIA II
Z Zagrzebia udajemy się na północ, ponownie do Słowenii by zwiedzić mosty w Mariborze na rzece Dravie (749 km). Przekraczamy granicę w Krapinie, skąd do Mariboru 57 km.
• Maribor (140 tys. mieszkańców) stanowi drugie pod względem liczby mieszkańców miasto Słowenii, wygląda jak dość duże prowincjonalne miasto. Mieści się tu jedyny, poza stołecznym, uniwersytet, a dumą miasta jest muzeum, teatr, liczne galerie i piękna Starówka nad Dravą. Maribor był już zasiedlony w okresie neolitu, lecz ważnym ośrodkiem stał się dopiero w wiekach średnich. Prawa miejskie uzyskał w 1254 roku. W mieście zwiedzamy tylko 4 mosty na Drawie:
• Most kolejowy stalowy, 4-przęsłowy, z jazdą górą, kratowe łuki stalowe 1-przęsłowe, oparte na filarach betonowych. Most nitowany, oryginalne rozwiązania podparć przegubowych łuków.
• Dwupomostowy most drogowy, wieloprzęsłowy, ze sprężonych belek prefabrykowanych z szerokimi poprzecznicami podporowymi. Most dolny – niskowodny. Na obu poziomach – komunikacja samochodowa.
• Titov most – drogowy z betonu sprężonego, wykonany w 1963 r. metodą nawisową, 3-przęsłowy, z przęsłem środkowym zawieszonym. Dźwigary skrzynkowe o zmiennej wysokości, połączone sztywno z filarami tarczowymi.
• Stari most - most drogowy, stalowy, 3-przęsłowy z jazdą górą, z kamiennymi dojazdami łukowymi. Łuki stalowe sierpowe, 2-przegubowe, wspierają jezdnię za pośrednictwem skratowanych słupów. Na głowicach filarów – obustronne fontanny.
W tle majaczą jeszcze 2 inne mosty na Drawie:
• Studenška, 3-przęsłowa kładka dla pieszych o ustroju nośnym w formie kratownicowej struktury przestrzennej,
• Koroški most, 3-przęsłowy most belkowy z betonu sprężonego, wykonany metodą nawisową (1996 r.); dźwigary główne o przekroju skrzynkowym, 2 filary – 1 masywny na brzegu i drugi tarczowy – w nurcie rzeki.

AUSTRIA
Mosty Mariboru były ostatnimi, przewidzianymi w programie Wyprawy. Teraz należy jak najszybciej dojechać do Krakowa, a przed nami – licząc z Zagrzebia, aż 900 km. Mijamy granicę słoweńsko-austriacką w Sentilj – Spielfeld i zatrzymujemy się na lunch, na MOP-ie w Grazu (250 tys. mieszkańców), stolicy Styrii, drugim co do wielkości mieście Austrii. Budynek MOP-u zaprojektowany przez słynnego austriackiego architekta doby współczesnej Friedricha Hundertwassera (ur. w 1928 r.), twórcę bogatego, dekoracyjnego stylu, graniczącego ze sztuką abstrakcyjną, dla którego „prosta linia jest bezbożnością”. Lunch dla wszystkich uczestników Wyprawy zasponsorowało polskie Stowarzyszenie Producentów Cementu, reprezentowane na Wyprawie przez mgr inż. Zbigniewa Pilcha.
Z Grazu jedziemy autostradą do Wiednia (1,5 mln mieszkańców), stolicy Austrii. Jest niedziela, przejazd przez miasto nie sprawia nam żadnych trudności. Przekraczamy Dunaj mostem na południowo-wschodniej obwodnicy miasta, skąd możemy podziwiać:
• Stalowy Danube City Bridge, zbudowany w latach 1996-1997, 1-pylonowy. Pylon A-owy, wanty w układzie wachlarzowym. Długość mostu 343,0 m, rozpiętość głównego przęsła 186,0 m. Pomost ortotropowy, szerokość jezdni 8,5 m.

CZECHY
Stąd droga nasza prowadzi przez graniczny Kleinhaugsdorf, Znojmo, Pohořelice, Brno, Cieszyn, Katowice, do Krakowa. Jesteśmy tu już o godzinie 13⁰⁰ następnego dnia, tj. 20 lipca 2009 r.
Wyprawa była wspaniała. Zwiedziliśmy w ciągu 16 dni bardzo wiele obiektów mostowych i turystycznych, ale przede wszystkim mogliśmy się zapoznać ze wspaniałym dziedzictwem kulturowym Turcji. Nawarstwienia kulturowe Hetytów, Frygów, Lidów, Greków, Rzymian, Bizancjum, Turków każą odnieść się do tego dziedzictwa z wielkim pietyzmem i należytym szacunkiem. A ponadto rewelacyjne krajobrazy Stambułu, Kapadocji, Konyi, Pamuklale, Jaskini Postojna, ruin sławnych, antycznych miast Hierapolis, Efezu, Pergamonu, Assos, Troi dopełniają całości wrażeń. Wyprawa – pomimo 2 dni względnego odpoczynku – była trudna i męcząca. Wymagała dobrej kondycji fizycznej i dużego hartu ducha. Wszyscy uczestnicy Wyprawy zdali ten egzamin na piątkę, za co należą się im słowa serdecznego podziękowania.

 Opracował Prof. dr hab. inż. Kazimierz FLAGA